2024 Birleşik Krallık Seçimleri

Birleşik Krallık’ta Başbakan Rishi Sunak’ın erken seçim kararı alması ile parlamento seçimleri 04 Temmuz 2024 tarihinde gerçekleştirilecek. Parlamento, beş haftalık resmi seçim kampanyası öncesinde bu hafta perşembe günü resmi olarak kapatılmadan önce geçen hafta Cuma günü askıya alındı. Daha önce seçim tarihi için Ekim ya da Kasım ayları daha olası görülüyordu. Yıllık enflasyonun son 3 yılın en düşük seviyelerine gelmesi ve ülkenin süregelen ekonomik krizi aşıp, yılın ilk çeyreğinde pozitif büyüme gerçekleştirmesinin ardından alınan bu karar, Muhafazakâr Partide bazı vekillerinde rahatsızlık yarattı. Genel görüş seçimin ilerleyen tarihlerde yapılması, ekonomi politikalarının olumlu etkinlerinin halka daha fazla yansıyacağı ve İşçi partisi ile açılan oy farkının kapanacağı yönündeydi. Ancak bazı görüşler göre de ilerleyen süreçte farkın daha da açılacağı ve Muhafazakâr partinin çok daha ağır yenilgi alacağı, bu nedenle seçimi öne çekerek hasarın asgariye indirilmesi hedeflenmiştir.

Rishi Sunak’ın enflasyondaki keskin düşüşü "ekonomi için önemli bir an" olarak belirtse de iyileşen ekonomik verilerin oylara yansımadığı görülüyor. Muhafazakâr milletvekilleri de sıklıkla "seçmenlerin dinlemediğinden" ve İngiltere'nin 2024'ün ilk çeyreğinde beklenenden daha güçlü bir büyüme ile krizden kaçınmasının ardından gelen bir dizi olumlu ekonomik göstergenin partilerine hiçbir faydası olmadığından şikâyet ediyor.

Erken seçim kararı muhalefet tarafından olumlu karşılanırken, İşçi Partisi lideri Sir Keir Starmer, “Muhafazakâr kaostan” uzaklaşarak değişim zamanının geldiğini ifade etti. Yine, SNP lideri John Swinney ve Liberal Demokratların lideri Sir Ed Davey seçimin “Muhafazakâr hükümeti görevden almak” için büyük bir fırsat olduğunu belirtti. Başbakan Sunak ise, Muhafazakâr Partinin beş dönem üst üste seçimi kazanması için her bir oy için mücadele edeceklerinin sözünü verdi.

i. Mevcut Durum ve Seçim Süreci

Birleşik Krallık’ta 2019 yılında yapılan seçimlerde 365 milletvekili ile Muhafazakâr Parti birinci parti olarak çıkmıştır. İşçi Partisi 202, Liberal Demokratlar 11, SNP 48, DUP 8 ve Sinn Fein 7 vekil çıkarmıştır. Geçen dört yıllık sürede istifalar, ölüm ve diğer sebeplerle şu anda Muhafazakârların vekil sayısı 275’e, İşçi Partisinin ise 172’ye düşmüştür. Liberal Demokratların vekil sayısı ise 79’a çıkarken, 38 tane de bağımsız vekil bulunmaktadır.

2019 parlamento seçimlerinin ardından milletvekilli düşen 23 bölgede ara seçim gerçekleştirilmiştir. 23 seçim bölgesinin 14’ü Muhafazakârlar, 7’si İşçi Partisi ve 2’si SNP tarafından temsil edilmekteydi. Muhafazakârlar bu seçim bölgelerinden sadece 3’ünü ara seçimde koruyabilirken, 7 bölgenin vekilliğini İşçi Partisine, 4 bölgeyi ise Liberal Demokratlara kaybetti. Muhafazakârlar lehine değişen tek bölge ise geçmiş dönemde İşçi Partisinde yer alan Hatlepool bölgesi olmuştur. Ara seçimlerde yaşanan bu yenilgiler İşçi Partisinin önümüzdeki seçimleri kazanacağının da bir habercisi oluyordu. Ara seçimlerde dikkat çeken hususlardan biri de Tiverton & Honiton ve Wakefield ara seçimlerinde muhalefetin tek adayla seçime girmesiydi. İşçi Partisi ile Liberal Demokratlar arasında olabilecek benzer bir ittifak bu partilerin daha fazla vekil çıkarmasını sağlayacaktır.

Diğer taraftan, 2 Mayıs 2024 tarihinde gerçekleştirilen yerel seçimler ise İşçi Partisinin ezici üstünlüğü ile sona eriyordu. Muhafazakârlar bu seçimde geçtiğimiz seçime göre 474 meclis üyeliği kaybederken, İşçi Partisi 186 sandalye kazandı. İşçi Partisi yerel seçimler sonucunda 1158 meclis üyeliği ve 51 bölgede meclis çoğunluğu kazanırken, Muhafazakârlar 515 meclis üyeliği kazanmıştır. Ancak 515 üye ile sadece 6 bölgede meclis çoğunluğu elde edebilmiştir. Liberal Demokratlar bu seçimde 522 meclis üyeliği kazanarak ikinci sırada yer alırken, 12 bölgede meclis çoğunluğu elde etmiştir.

Birleşik Krallık’ta 650 seçim bölgesi yer almakta olup, bu bölgelerin her birinde seçimde ilk sırayı alan adaylar, bölgelerini parlamentoda temsil etme hakkı kazanacaktır. Her seçim bölgesinden sadece ilk sırada yer alan adayın vekil olması nedeniyle, partilerin önemli isimleri kazanmalarına garanti gözüyle baktıkları bölgelerden aday olacaktır. Partilerin ülke genelinde aldıkları oyun parlamentoda temsile doğrudan bir etkisi bulunmamaktadır. Her seçim bölgesinde ikinci olan bir parti parlamentoda temsil edilemeyecektir. Diğer taraftan, SNP gibi sadece İskoçya bölgesinde etkin olan bir parti ise diğer bölgelerde oy almamasına rağmen mecliste varlığını sürdürecektir.

30 Mayıs 2024 itibarıyla toplam 131 milletvekili önümüzdeki seçimlerde aday olmayacağını açıkladı. Bunların 78'i Muhafazakâr Partiden olup, bu parti için bir rekor anlamına geliyor. Bu seçimde, seçim bölgelerinin sınırlarının değişecek olması ve bazı bölgelerin vekilliğinin düşmesi nedeniyle bazı vekiller kenara çekilme kararı vermiştir. Muhafazakâr Partide Eski Başbakan Theresa May, Bakanlık görevlerinde bulunan Michael Gove, Andrea Leadsom, Nadhim Zahawi, Kwasi Kwarteng, Sajid Javid, Ben Wallace gibi önemli isimler seçimde aday olmayacaklarını açıkladılar. Diğer taraftan, seçimde yaşanacak muhtemel başarısızlık nedeniyle de bazı vekillerin aday olmak istedikleri değerlendirilmektedir. Institute for Government, 2010 seçimlerinde de benzer bir durumun yaşandığı ve çoğunluğu 1997'den bu yana iktidarda olan İşçi Partisi'nden olmak üzere yaklaşık 150 milletvekili geri çekildiğini belirtti. Adaylıktan çekilen vekillerin yaş ortalamasına bakıldığında ise İşçi Partili milletvekillerinin ortalama yaşı 66 iken Muhafazakâr Partinin 56 ve SNP'nin 55 olduğu görülmektedir. Partiler adaylarını 7 Haziran tarihine kadar belirleyecekler.

ii. Anket Sonuçları

30 Mayıs tarihinde yapılan anket ortalamaları incelendiğinde, İşçi Partisinin, rakiplerine yüksek oranda fark attığı görülüyor. Anket sonuçlarına göre, İşçi Partisinin seçimlerde %44 dolaylarında oy alması beklenirken, mevcut hükümetin oylarının %24 olacağı öngörülüyor. 2019 yılında yapılan seçimlere bakıldığında ise Muhafazakâr parti %43.6, İşçi Partisi ise %32.1 oy almıştı. Muhafazakâr partinin oylarında yaşanacak beklenen %19’luk düşüş ise tamamıyla İşçi Partisine yansımayacak. 2019 seçimlerinde %2 oy alan o zamanki adıyla Brexit Partisine, bu seçimlerin en büyük sürprizi olması gözüyle bakılıyor. Yeni adıyla Reform UK’in bu seçimde %11 civarı oy alması beklenmektedir. AB’ye karşı katı bakış açısı ve anlaşmasız Brexit politikası ile kurulan bu parti, Muhafazakâr Parti seçmenlerinin bir kısmının tercihi olacağı görülmektedir. Özellikle son dönemde artan göçmen sorunu ve İşçi Partisinin bünyesinde birçok farklı etnisiteyi bulundurması, sağ kesim İngiliz seçmenini Reform UK’e yönlendirmektedir. Reform UK 650 seçim bölgesinin tamamında aday çıkaracağını açıklarken, partinin onursal başkanı Nigel Farage aday olmayacağını belirtti. Diğer taraftan, öngörülenin aksine Liberal Demokratlar, Muhafazakârların oylarını çekemeyeceği beklenmektedir. 2019’da %11.6 oy alan Lib Dem’in bu seçimde %10’un altında kalması tahmin ediliyor.

• 30 Mayıs 2024 tarihli anket sonuçları

Anketler, Muhafazakârların, Liz Truss'un 2022'deki 49 günlük felaketle sonuçlanan başbakanlığı sırasında, genellikle genel seçimlerin temel belirleyicilerinden biri olan, ekonomik yeterlilik konusundaki itibarlarına kesin bir darbe aldığını öne sürüyor. Sunak, enflasyonun Nisan ayında yüzde 2,3'e düşmesinin "aldığımız zor kararların karşılığını aldığımızın" kanıtı olduğunu iddia etse de, o günden bu yana anketlerde çok fazla ilerleme kaydetmeyi başaramadı. Seçmenlerin "ekonomiye güven" konusundaki YouGov anketi, Muhafazakâr Parti desteğinin Boris Johnson'ın başbakanlığı döneminde düştüğünü, ardından Truss hükümetinin Eylül 2022'deki mini bütçesinden sonra düşüşe geçtiğini gösteriyor.

YouGov'un kıdemli siyasi anketörü Anthony Wells, Muhafazakârların ekonomiye ilişkin anket notlarının hafifçe yükselebileceğini ancak öncekine göre yalnızca biraz daha az kötü olduğunu söylüyor. Wells, İngiltere'nin Avrupa döviz kuru mekanizmasından ayrılmak zorunda kaldığı ve John Major hükümetinin ekonomik itibarına darbe indiren 1992'deki Kara Çarşamba'nın yıkıcı ekonomik şokuyla paralellikler kuruyor. Wells, 1997 seçimleri sırasında Muhafazakârların bu hasarın bir kısmını geri aldığını ve ekonomi konusunda Tony Blair'in İşçi Partisi ile "kabaca başa baş" olduklarını belirtiyor.

• 2020'den Günümüze Seçmen Eğilimi

iii. Seçimi hangi konular belirleyecek?

Son 5 yıllık süreçte Muhafazakâr Partinin imajı, Covid-19 zamanı yaşanan ve Boris Johnson’ın Başbakanlığının sona ermesine neden olan Partygate skandalı, ardından mali gündemi piyasaları kargaşaya sürükleyen halefi Liz Truss'un karmakarışık altı haftalık görev süresi ve diğer bir dizi skandaldan zarar gördü. Ayrıca, 2016 yılındaki Brexit oylama süreciyle beraber partide yaşanan liderlik değişiklikleri (David Cameron, Theresa May, Boris Johnson, Liz Truss ve son olarak da Rishi Sunak) istikrar ve tutarlılık anlamında seçmen gözünde değer kaybı yaşattı. Partiyi en derinden yaralayan kısım ise ekonomik daralma, enflasyon ve artan faiz oranları oldu. Brexit’in de etkisinin daha derinden görüldüğü Covid-19 sonrası bu dönemde yaşanan tarihi yüksek enflasyon, faizlerin artışına neden olmuş, pandemi öncesi 0.25% olan faizler 5.25% seviyesine arttırılmış, bu da ekonomik faaliyetlerin yavaşlamasına ve daralmaya neden olmuştur.

2017 seçimlerine de anketlerde önde giren İşçi Partisinin seçimi kaybetmesi, Muhafazakârlara ümit verirken, İşçi Partisinin bugün daha güçlü bir lidere sahip olması benzer bir sonucun yaşanmasını zorlaştıracaktır. Ancak, başbakanlık görevini kimin daha iyi yerine getirebileceği konusundaki anketlerde ise Sunak ile Starmer arasındaki fark, partilerin oy farkından daha düşük. Bu da Sunak’ın seçim kampanyasında ona karşı ben (“me against him”) mesajına odaklanmaya çalışacağını gösteriyor. Yine de Sunak, lider olduğundan bu yana anketleri kendi lehine çeviremedi ve bunu yapabilmek için neredeyse 1 ay kadar süresi kaldı.

İşçi Partisi, bu seçimi 14 yıllık Muhafazakâr iktidara ilişkin bir referandum olarak tanımlamaya istekli olacak; bu süre zarfında beş başbakan çıkaran ve Brexit'i, durağan bir ekonomiyi ve bir dizi skandalı yaşatan bir parti üzerinde duracak. Starmer özellikle İngiliz ailelerin hayat pahalılığından, ülkedeki aşırı kamu personeli sayısı ve yetersiz Ulusal Sağlık Hizmetinin (NHS) durumu konularına yoğunlaşacak. İşçi Partisi, Birleşik Krallık’ta çoğu NHS hastası için 18 hafta içinde tedaviye başlama hedefine beş yıl içinde ulaşılacağına söz verdi

Sunak ise tam tersine göç konusuna odaklanmak isteyecek; “Stop the Boats” vaadi henüz işe yaramadı ancak bu vaadin amiral gemisi Ruanda politikası en azından yasalaştı. Seçmenlere ekonominin düzelme eğilimine girdiğini ve bu dönemde yönetimde değişiklik riskinin göze alınmaması gerektiğini ikna etmeye çalışacak. Muhafazakârlar, İngiltere'deki bazı üniversite derslerini müfredattan çıkarma ve bunların yerine yılda 100.000 çıraklık eğitimi verme sözü verdiler. Rishi Sunak, emekliler için gelir vergisi eşiğini yükseltme planı olduğunu belirtti.

İşçi Partisi en son 2005 yılında Sir Tony Blair'in liderliğinde yapılan Britanya genel seçimlerini kazanmıştı ve 2019'da aşırı solcu lider Jeremy Corbyn'in liderliğinde savaş sonrası en kötü yenilgisine uğramıştı. Merkezci eski bir avukat olan Starmer yönetimindeki parti, City of London ile bağlarını onarırken ekonomi ve savunma gibi diğer konularda güvenilirliğini yeniden inşa etmeye çalışacak.

İşçi Partisi'nin iktidara gelmesi halinde Birleşik Krallık ve Türkiye arasındaki ticari ilişkilerde bazı değişiklikler yaşanabilir, ancak ilişkilerin genel olarak güçlü kalması beklenmektedir. İşçi Partisi, insan hakları ve çevre politikalarına daha fazla önem verecektir, bu da STA müzakerelerinde gündeme gelecektir. Ancak, karşılıklı ekonomik çıkarlar ve ticaret hacmi göz önüne alındığında, mevcut ticari ilişkiler büyük ölçüde korunacaktır. Yeni hükümetin yeşil ekonomi ve teknoloji gibi alanlarda işbirliğini teşvik etmesiyle, ticaretin çeşitlenmesi ve genişlemesi de mümkündür.